referat.am kursayinner referatner diplomayinner tezer պատվիրել աշխատանքներ description_1 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ 2015 Թ. ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՄԲ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ /ՀԱՄԱՌՈՏ ՊԱՐԶԱԲԱՆՈՒՄՆԵՐ/ՎԱՐԴԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆ ՆՈՐԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ/ԵՐԵՎԱՆ 2016/<br>Օգտագործված կայքեր՝<br>www.court.am<br>www.encyclopedia.am<br> description_2 Բովանդակություն<br>Ներածություն……………………………………………………….3<br>1. Պետական իշխանության թևերի տրոհման, պետական իշխանության տարանջատման սկզբունքի կարևորությունը…………………………………………………….4<br>2. Պետական իշխանության թևերի՝ 1995թ.-ի ՀՀ Սահմանադրությամբ սահմանված իրավասությունների թերությունները …..………………………………………………...5<br>3.ՀՀ Ազգային ժողովը………………………………………….....11<br>4.Կառավարությունը……………………………………………....12<br>4.1Կառավարության կազմը և կառուցվածքը………………….14 <br><br>4.2Կառավարության կազմավորումը…………………………...14<br>5.Դատական իշխանությունը…………………………………….15<br>Եզրակացություն……………………………….………………….18<br><br> <br><br><br><br><br><br><br> Ներածություն<br> Իշխանությունը հասարակական կյանքի կարևորագույն և մշտապես գոյություն ունեցող երևույթներից է։ Պետական իշխանությունն ունի ինքնիշխան բնույթ, այսինքն` իր գործառնություններն իրականացնելիս այն ինքնուրույն և անկախ է ցանկացած այլ իշխանությունից ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ այլ պետությունների հետ ունեցած հարաբերություններում։ Պետական իշխանություն կատեգորիան իր էությամբ և բովանդակությամբ միասնական է։<br> Նման պարագայում հասկանալու համար թե ինչ է «իշխանությունների տարանջատում» հասկացությունը, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ միասնական իշխանությունն իրականացվում է տարբեր ձևերով և մեթոդներով, պետության տարբեր մարմինների համակարգերի միջոցով։ Հետևաբար, խոսքը ոչ թե իշխանությունների բաժանման, այլ անջատվածության, այսինքն` տարանջատման մասին է։ Պետական իշխանությունը չի տրոհվում, որը, ի դեպ, հնարավոր չէ միասնական պետության պայմաններում։ Խոսքը գործառնությունների և իշխանության կառուցվածքների լիազորությունների խստիվ սահմանազատման մասին է, որպեսզի ապահովվեն իշխանություններից յուրաքանչյուրի անկախության բարձր աստիճանը, հակակշիռների և զսպումների համակարգի ստեղծումը` բացառելով այդ իշխանություններից որևէ մեկի կողմից ամբողջ իշխանության յուրացումը: Ամբողջ իշխանության կենտրոնացումը մեկ մարմնի ձեռքում լեցուն է անկանխատեսելի հետևանքներով: Պետական իշխանության այսպիսի կազմակերպման դեպքում ստեղծվում է բռնատիրական ռեժիմների հաստատման լայն հնարավորություն։ Իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը ժողովրդավարական պետության մեջ պետական իշխանության բանական կազմակերպումն է, որի առկայության պարագայում իրականացվում են պետության բարձրագույն մարմինների փոխադարձ վերահսկողությունը և փոխգործակցությունը:<br> Այս սկզբունքի էությունն այն է, որ միասնական պետական իշխանությունը բաժանվում է երեք հարաբերականորեն անկախ ճյուղերի` օրենսդիր, գործադիր և դատական։ Սրան էլ համապատասխան ստեղծվում են պետության բարձրագույն մարմինները, որոնք փոխներգործում են հակակշիռների և զսպումների մեխանիզմի հիման վրա` միմյանց նկատմամբ իրականացնելով մշտապես գործող հսկողություն։ Իշխանության յուրաքանչյուր ճյուղ, բացի ընդհանուր շահերից, ունի նաև իր` որպես որոշակի համակարգի յուրահատուկ օբյեկտիվ շահերը։ Բացի այդ, գոյություն ունեն նաև օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանություն ների պաշտոնատար անձանց սուբյեկտիվ, խմբակային և անհատական շահեր, որոնք նույնպես էականորեն ազդում են այդ ճյուղերի գործառնության վրա։ Հենց այդ շահերի ազդեցությամբ է հիմնականում բացատրվում օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների միջև հավասարակշռությունն ապահովելու, նրանց միջև հակակշիռների և զսպումների մեխանիզմ կիրառելու անհրաժեշտությունը:<br><br>1. Պետական իշխանության թևերի տրոհման, պետական իշխանության տարանջատման սկզբունքի կարևորությունը<br> Որպես կանոն, պետական իշխանության թևերի տրոհման սկզբունքը առավել հետևողական է կիրառվում ժողովրդավարական իրավական պետություններում, մինչդեռ ավտորիտար կամ տոտալիտար ռեժիմների համար ավելի բնութագրական է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների սերտ միասնությունը, որի ծայրահեղ դրսևորումը բոլոր երեք իշխանությունների կենտրոնացումն է մեկ մարմնում։ Ուստի, պատահական չէ, որ իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը իրավական պետության բաղկացուցիչ մասն է։ Այս սկզբունքի արդյու նավետությունը որոշվում է բազմաթիվ գործոններով։ Նախ և առաջ, այս սկզբուն քի իրացումն անխուսափելիորեն հանգեցնում է պետական մարմինների միջև աշխատանքի բաշխմանը, որի արդյունքում ապահովվում է նրանց գործունեության արդյունավետության բարձրացումը (քանի որ յուրաքանչյուր մարմին մասնագիտանում է« իր աշխատանքով), ստեղծվում են պայմաններ` նրանց աշխատակիցների պրոֆեսիոնալիզմի բարձրացման համար։ Այս սկզբունքը թույլ է տալիս լուծել բարդագույն խնդիր` ստեղծել պետության բարձրագույն մարմինների անընդմեջ գործող սահմանադրական փոխադարձ հսկողություն, որով նախազգուշացվում են այդ մարմիններից մեկի ձեռքերում իշխանության կենտրոնացումը և բռնատիրության հաստատումը։ Վերջապես, իշխանությունների տարանջատման սկզբունքի հմուտ օգտագործումը փոխադարձաբար ուժեղացնում է պետության բարձրագույն մարմիններին և բարձրացնում է նրանց հեղինակությունը հասարակությունում։ Միաժամանակ քննարկվող սկզբունքը ստեղծում է մի շարք հնարավորություններ բացասական հետևանքների համար։ Հաճախ օրենսդիր և գործադիր մարմինները ձգտում են միմյանց վրա բարդել աշխատանքում անհաջողությունների և սխալների համար պատասխանատվությունը, նրանց միջև ծագում են սուր հակա սություններ և այլն։ Ըստ երևույթին, անվերջանալի են վեճերն այն հարցի շուրջ, թե իշխանության թևերից որն է գլխավորը, առաջնայինը։ Սակայն խնդիրը դա չէ։ Իշխանությունների տարանջատման տեսության իմաստը հենց այն է, որ իշխանության թևերը խուսափեն հակամարտությունից, վերին աստիճանը զբաղեցնելու նրանց ձգտման ծնունդ հանդիսացող բախումներից։ Պետական տարբեր մարմինների միջև գործառնությունները պետք է այնպես բաշխվեն, որ կազմեն անհրաժեշտ միասնություն, փոխկապակցված համակարգ, որը կապահովի պետական գործերի ներդաշնակ կառավարումը։<br><br>2. Պետական իշխանության թևերի՝ 1995թ.-ի ՀՀ Սահմանադրությամբ սահմանված իրավասությունների թերությունները<br> Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն` պետական իշխանությունն իրականացվում է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների տարանջատման սկզբունքի հիման վրա։ <br> Պետության կառավարման ձևի տեսանկյունից ՀՀ-ում մինչև սահմա-նադրական բարեփոխումները ընդունված էր հանրապետական կառավարման կիսանախագահական ձևը։ <br>Սահմանադրական բարեփոխումների անհրաժեշտությունը նախ և առաջ պայ մանավորված էր նրանով, որ 1995թ. ՀՀ Սահմանադրությամբ հետևողականորեն իրացված չէր իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը, թերի էր ապահովված իրար հանդեպ հակակշիռ և հավասարակշռված օրենսդիր, գործադիր և դա տական իշխանությունների գոյությունը։ Անհրաժեշտ էր առավել հստակեցնել իշխանության տարբեր ինստիտուտների գործառնական լիա-զորությունները, ամրապնդել հակակշիռների ու զսպումների հաշվեկշիռը, հավասարակշռել Նախագահ – Ազգային ժողով - Կառավարություն - դատական իշխանություն փոխհարաբերությունները։ Գիտնականները գտնում էին, որ անհրաժեշտ էր ամրապնդել Ազգային ժողովի օրինաստեղծ դերը` հաղթահարելով Ազգային ժողովը լուծարելու` ՀՀ Նախագահի վերացական բացարձակ իրավունքը` ուժեղացնելով իշխանության այլ թևերի գործառնական լիազորությունները և այլն։ <br> Գաղտնիք չէր, որ իշխանությունների հստակ տարանջատման և գործառնական հավասարակշռության ապահովման խնդիրն առավել դժվար էր լուծել կառավարման կիսանախագահական համակարգերում։ Միաժամանակ մի-ջազգային սահմանադրական զարգացումների փորձը վկայում էր, որ նման համակարգերում նույնպես գտնվել են արդյունավետ լուծումներ։ Ելակետայինն այն էր, որ ճշգրտվեին ու ներդաշնակվեին իշխանության յուրաքանչյուր թևի գործառնական, հակակշռող և զսպող լիազորությունների շրջանակները։ <br> ՀՀ Նախագահի և Ազգային ժողովի հավասարակշռումն առանցքային խնդիր է սահմանադրական բարեփոխումների իրականացման մեջ գտնվող ցանկացած նորանկախ ժողովրդավարական պետությունների համար։ Իշխանությունների հավասարակշռումը որոշիչ է այնպիսի համակարգի կառուցման համար, որում և՛ գործադիր, և՛ օրենսդիր մարմինները բավականաչափ անկախ են և հաշվետու, պատրաստ համատեղ որոշումների կայացման և արդյունավետ փոխադարձ վերահսկողություն իրականացնելուն։ Ցանկացած ուղղությամբ հավասարա-կշռության խախտումը հանգեցնում է գրեթե հավասարապես բացասական արդյունքի. գերիշխող գործադրի պարագայում հավանական է նահանջը ժողովրդավարացման գործընթացներից, գերիշխող օրենսդրի դեպքում, հատկապես բազմակուսակցական համակարգերում, հնարավոր է գործադիր մարմնի աշխատանքի արդյունավետության խաթարում։ Այդ պատճառով, նորաստեղծ ժողովրդավարական երկրներում իշխանության այս թևերի հավասարակշռման առնչությամբ սահմանադրական բարեփոխումների նպատակն է ստեղծել սահմանադրական մեխանիզմներ, որոնք գործադիր իշխանությանն օրենսդիր վերահսկողության ներքո աշխատելու բացառիկ հնարավորություն են տալիս։ <br> Վերը նշված խնդիրների լուծման անհրաժեշտության արդյունք դարձավ 2005թ. նոյեմբերի 27-ին ՀՀ-ում անցկացված սահմանադրական հանրաքվեն, որի ժամանակ ժողովուրդը կողմ քվեարկեց Սահմանադրության բարեփոխված տարբերակին։ <br>Սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում արմատականորեն վե-րանայվեց ՀՀ Նախագահ – Ազգային ժողով փոխհարաբերությունների բովանդակությունը։ Մասնավորապես` դադարեցվեց ՀՀ Նախագահի իրա-վունքը վերացական լիազորությամբ արձակել Ազգային ժողովը, օրենքով չկարգավորված ցանկացած հարցի վերաբերյալ ընդունել նորմատիվ բնույթի հրամանագրեր, սահմանել արտակարգ կամ ռազմական դրության իրավական ռեժիմը։ Կրճատելով Նախագահի գործառնական լիազորությունները` Սահմանադրությունում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքում շեշտը դրվեց համակարգող հակակշռող և զսպող լիազորությունների հստակեցման ու ամբողջականացման վրա։ <br> Նախ և առաջ, Սահմանադրությունում փոփոխություն կատարելու մասին օրենքում ամրագրվեց ՀՀ Նախագահի կողմից ԱԺ-ի հատուկ նիստում ժողովրդին տրված երդման տեքստը։ Սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում վերանայվեց նաև Կառավարության ձևավորման կարգը, որը որոշ տեսաբաններին հիմք է տալիս պնդելու, որ Հայաստանի Հանրապետությունը կիսանախագահական հանրապետությունից անցում կատարեց կիսախորհրդա-րանականի։ <br> Վենետիկյան հանձնաժողովի ցուցումով մանրամասնվեցին նաև Կառավարության ոչ միայն ձևավորման, այլև հրաժարականի կարգը և Նախագահի կողմից այդ հրաժարականի ընդունման կարգը։ Մասնավորապես` ամրագրվեց, որ հանրապետության Նախագահն ընդունում է Կառավարության հրաժարականը նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նիստի, հանրապետության Նախագահի կող մից իր պաշտոնը ստանձնելու, Կառավարությանն անվստահություն հայտնելու, Կառավարության ծրագրին հավանություն չտալու, վարչապետի կողմից հրաժարական ներկայացվելու կամ վարչապետի պաշտոնը թափուր մնալու օրը։ Հանրապետության Նախագահի կողմից Կառավարության հրաժարականի ընդունումից հետո Կառավարության անդամները շարունակում են իրենց պարտականությունների կատարումը մինչև նոր Կառավարության կազմավորումը։ <br> Սահմանադրական բարեփոխումների համատեքստում կարևորվեց նաև ՀՀ Նախագահի և Ազգային ժողովի փոխհարաբերության վերանայումը պետական մարմիններ ձևավորելու և պաշտոնատար անձանց նշանակելու ոլորտում։ Մասնավորապես` միանգամայն նոր լիազորություն է գլխավոր դատախազի թեկնածության առաջադրումը ԱԺ-ի հաստատմանը։ Փաստորեն, նախկին այս միանձնյա լիազորությունը ՀՀ Նախագահն այժմ ստիպված է կիսել ԱԺ-ի հետ (55-րդ հոդ. 9-րդ կետ)։ <br> ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի կետեր 13 և 14-ում էական վտանգներ են թաքնված։ Դրանք վերաբերում են մարդու իրավունքների հնարավոր սահմանափակումների շրջանակներին և թղթակցում են նաև Սահմանադրության մի շարք այլ հոդվածների, մասնավորապես` 45 -րդ հոդվածի հետ։ «§Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին¦ Եվրոպական կոնվենցիան ու դրան կից արձանագրությունները, Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի 4-րդ հոդվածը, ինչպես նաև մարդու իրավունքների միջազգային բազմաթիվ այլ փաստաթղթերի նորմեր վկայում են, որ այդ սահմանափակումները կարող են լինել միայն միջազգայնորեն ընդունված շրջանակներում, օրենքով սահմանված, իրավիճակին համաչափ։ Եթե Հանրապետության Նախագահն իրականացնում է գործողություններ, որոնք առնչվում են մարդու իրավունքներին, ապա դրանք հստակ հակակշռված ու զսպելի պետք է լինեն։ Այդ նպատակով նախատեսվում է, որ իրավունքի ուժով հրավիրվում է Ազգային ժողովի հատուկ նիստ, որը կարող է համարժեքության գնահատական տալ` դիմելով ու 24 ժամվա ընթացքում ստանալով նաև Սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը, և դադարեցնել նշված կետերով նախատեսված միջոցառումները։ Միջազգային իրավունքի նորմերի պահանջներից ելնելով` ավելացվում է նոր երաշխիք. նույնպես նախատեսվում է, որ ռազմական դրության իրավական ռեժիմը սահմանվում է օրենքով։ Բացի դրանից, Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի լրացումից բխում է, որ օրենքները և այլ նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում միայն պաշտոնական հրապարակումից հետո։ Հետևաբար, ստեղծվում են բոլոր իրական նախադրյալները` Նախագահի տվյալ լիազորությունների արդյունավետ հակակշռման համար։ <br> 1995թ. ՀՀ Սահմանադրության ամենախոցելի դրույթներից մեկը, ինչպես նշել ենք, Ազգային ժողովն արձակելու Նախագահի վերացական իրավասության առ կայությունն է։ Նման նորմը լրջորեն խախտում է իշխանությունների տարանջատման հաշվեկշիռը, որի հետևանքով թուլացվում են օրենսդիր մարմնի գործառնական անկախությունն ու ինքնուրույնությունը։ Սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում Սահմանադրության տեքստում հստակ նախատեսվեցին այն դեպքերը, որոնց պարագայում միայն ՀՀ Նախագահը կարող է արձակել Ազգային ժողովը։ Նկատի ունենալով, որ պետական իշխանության բոլոր ինստիտուտների իմունիտետի հարցը կանոնակարգվում է Սահմանադրությամբ (պատգամավորներ, դատավորներ, Սահմանադրական դատարանի անդամներ), բնականաբար, Սահմանադրությամբ պետք է հստակ սահմանվի նաև Նախագահի անձեռնմխելիության դրույթը (հոդված 56.1)։ Նման նորմ սահմանված է բազմաթիվ երկրների սահմանադրություններում։ Մասնավորապես` Իտալիայի` 90-րդ հոդ., Ռուսաստանի` 91-րդ հոդ., Լիտվայի` 86-րդ հոդ., Ղրղզստանի` 49-րդ հոդ., Ադրբեջանի` 119-րդ հոդ., Վրաստանի` 75-րդ հոդ., Ուկրաինայի` 105-րդ հոդված և այլն։ <br> Միջազգային պրակտիկայում Նախագահի պաշտոնանկության հիմքերը տարբեր են, սակայն միշտ անհրաժեշտ է դատական մարմնի եզրակացությունը։ Միջազգային պրակտիկան տալիս է պաշտոնանկության ընթացակարգի նկատմամբ դատական վերահսկողության բոլոր հնարավոր տարբերակների վերաբերյալ հարուստ փորձ։ Վերջինիս ընդհանրացումը վկայում է, որ առանց դատարանի դրական կարծիքի նման ընթացակարգ չի կարող սկսվել։ Այս մոտեցումն ամրագրվեց նաև բարեփոխված Սահմանադրության տեքստի մեջ։ Մասնավորապես` Սահմանադրության բարեփոխված տարբերակում մանրամասն կարգավորվեց իմպիչմենտի ընթացակարգը։ Լրացուցիչ ամրագրվեց, որ եթե ՍԴ-ի եզրակացությամբ ՀՀ Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերը բացակայում են, ապա հարցը հանվում է ԱԺ-ի քննարկումից։ Սակայն գտնում ենք, որ գուցե նպատակահարմար կլիներ, որ պաշտոնանկության ընթացակարգի քրեաիրավական չափանիշի որոշման վարույթը տրվեր ոչ թե Սահմանադրական դատարանին, այլ Վճռաբեկ դատարանին։ <br> Բարեփոխումների արդյունքում մանրամասնվեց նաև Նախագահի կողմից հրաժարականի ներկայացման կարգը ԱԺ-ին։ Մասնավորապես, համաձայն 58- րդ հոդվածի` հրաժարականը ներկայացնելուց հետո տասնօրյա ժամկետը լրանալուն պես, երկօրյա ժամկետում հրաժարականը կրկին ներկայացնելու դեպքում հանրապետության Նախագահի հրաժարականը համարվում է ընդունված, և Սահմանադրությամբ սահմանված կարգով ու ժամկետներում անցկացվում է արտահերթ ընտրություն։ <br> Բացի այդ, ամրագրվեց, թե Նախագահի պաշտոնը թափուր մնալու դեպքում ինչպես է ԱԺ-ի նախագահը կամ վարչապետն իրականացնում նախագահի պարտականությունները և որ լիազորություններն իրավունք չունի իրականացնել։ Մասնավորապես` այդ ընթացքում արգելվում է նշանակել հանրաքվե, նշանակել վարչապետին, նշանակել և ազատել զինված ուժերի և այլ զորքերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը (բացառությամբ ռազմական դրության ժամանակ), օրենքով նախատեսված դեպքերում նշանակումներ կատարել ոստիկանության և Ազգային անվտանգության մարմինների պաշտոններում, ինչպես նաև իրականացնել Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 3, 8, 16, 17-րդ կետերում սահմանված լիազորությունները։ <br> Հետաքրքիր է նաև այն հանգամանքը, որ Նախագահին զրկեցին ԱԺ արտահերթ նստաշրջան հրավիրելու իրավունքից (70-րդ)։ <br> Ժամանակակից սահմանադրական զարգացման պայմաններում զսպումների և հակակշիռների համակարգի հավասարակշռությունն ապահովելու նպատակով ա ռանձնակի կարևորվում են սահմանադրական վերահսկողության ինստիտուտը և նրա համատեքստում սահմանադրական արդարադատություն իրականացնող մասնագիտացված մարմնի` Սահմանադրական դատարանի իրավական կարգավիճակը։ Սահմանադրական դատարանի չորս անդամները նշանակվում են ՀՀ Նախագահի կողմից, իսկ հինգը՝ պառլամենտի կողմից։ Այն հանգամանքը, որ Սահմանադրական դատարանի անդամներն անփոփոխելի են և պաշտոնավարում են մինչև 65 տարին լրանալը, կարևոր երաշխիք է դատարանի անկախության համար։ Սակայն, մեր կարծիքով, եթե Սահմանադրական դատարանի անդամները նշանակովի են, ապա այս մարմնի լիակատար անկախության մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ վերջիններս չեն կարող զերծ մնալ քաղաքական ներազդեցությունից, երբ հանրապետության Նախագահը կամ Ազգային ժողովը, ելնելով քաղաքական նպատակահարմարությունից, Սահմանադրական դատարանի վրա ունենալով անմիջական ներգործություն, ըստ էության, կուղղորդեն այս մարմնին ընդունել իրենց համար ցանկալի որոշում։ <br> Խնդիրներ են առաջանում` կապված դատարանների կազմավորման և իրավական կարգավիճակի հետ։ Հանրապետության Սահմանադրության 94-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական մարմինների անկախության երաշխավորը ՀՀ Նախագահն է։ Գործող Սահմանադրության համաձայն՝ Նախագահը գլխավորում է Արդարադատության խորհուրդը, որը ներկայացնում է դատավորների պաշտոնեական պիտանիության և ծառայողական առաջխաղացման ամենամյա ցուցակները, որոնց հիման վրա կատարվում են դատավորների նշանակումները։ Առաջանում է մի իրավիճակ, երբ Նախագահն ինքն է իրականացնում դատավորների անձնակազմի նշանակումը։ Եթե որոշակի տրամաբանություն կա այն հարցում, որ պետության ղեկավարն է ձևավորում և որոշակի քաղաքական իրավիճակներում գլխավորում Կառավարությունը, ապա իշխանությունների տարանջատման սկզբունքի համակարգի մեջ դժվարությամբ է տեղավորվում Նախագահի կողմից դատավորների անձնակազմի նշանակումը։ Դատական մարմինների անկախության երաշխավորներ պետք է լինեն Սահմանադրությունը և օրենքները։ Ելնելով այս նկատառումներից՝ սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում Նա խագահի լիազորությունները դատական իշխանության ոլորտում էականորեն սահմանափակվեցին։ Մասնավորապես` Նախագահն այլևս չի հանդիսանում Արդարադատության խորհրդի նախագահ (այն ի պաշտոնե պետք է զբաղեցնի Վճռաբեկ դատարանի նախագահը` խորհրդակցական ձայնի իրավունքով), իսկ դատավորներին նշանակում է արդարադատության խորհրդի առաջարկությամբ։ Բացի այդ, ՀՀ Նախագահը չի ձևավորելու նաև Արդարադատության խորհրդի ողջ կազմը, նրան իրավունք է վերապահված նշանակել միայն խորհրդի երկու իրավաբան գիտնական անդամներին։<br> <br><br>3.ՀՀ Ազգային ժողովը<br> ՀՀ առաջին օրենսդիր մարմինն ստեղծվել է Հայաստանի առաջին հանրապետության հռչակումից (1918 թ-ի մայիսի 28) հետո՝ 1918 թ-ի հունիսին տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրությունների միջոցով: Սկզբում կոչվել է Հայաստանի խորհուրդ, ապա՝ պառլամենտ կամ խորհրդարան: Ունեցել է 80 պատգամավոր, 72-ը՝ ՀՀԴ կուսակցությունից: Օգոստոսի 1-ին Երևանում բացվել է անդրանիկ նստաշրջանը. ընտրվել են խորհրդարանի նախագահը (Ավետիք Սահակյան), 2 փոխնախագահները, հաստատվել է կառավարության կազմը: Խորհրդային տա-րիներին (1920–91 թթ.) գործել է ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը, որն ընդամենը ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի տեղական մարմինն էր՝ առանց ինքնուրույն գործելու իրավունքի։ ՀՀ ներկայիս օրենսդիր մարմնի՝ Ազգային ժողովի (ԱԺ) ընտրությունները տեղի են ունենում 5 տարին մեկ (2007 թ-ից սկսած): Հերթական ընտրություններն անցկացվում են ԱԺ-ի լիազորությունների ավարտին նախորդող 60 օրվա ընթացքում: Ըստ ՀՀ Սահմանադրության՝ ԱԺ-ի պատգամավոր կարող է դառնալ 25 տարին լրացրած, վերջին 5 տարում ՀՀ քաղաքացիություն և ընտրական իրավունք ունեցող, ՀՀ-ում մշտապես բնակվող յուրաքանչյուր ոք: Պատգամավորության թեկնածուները կարող են առաջադրվել մեծամասնական (առաջադրվում են անհատ թեկնածուներ) և համամասնական (մասնակցում են կուսակցությունները՝ ըստ իրենց առաջադրած ցուցակների) ընտրակարգով: Վերջիններս ԱԺ-ում իրենց ներկայացուցիչն ունենալու համար ընտրություններում պետք է ստանան ընտրողների ձայների առնվազն 5 %-ը: 2007 թ-ից ԱԺ-ն ընտրվում է 131 պատգամավորից՝ 90 համամասնական և 41 մեծամասնական ընտրակարգով: <br>ԱԺ-ն իր լիազորությունների ամբողջ ժամկետով ընտրում է ԱԺ-ի նախագահ և 2 փոխնախագահներ, ստեղծում մշտական հանձնաժողովներ՝ օրենքների նախագծերի և այլ առաջարկությունների նախնական քննարկման ու դրանց վերաբերյալ ԱԺ-ին եզրակացություններ տալու համար: ՀՀ օրենսդիր մարմնի իրավական կարգավիճակը սահմանված է ՀՀ Սահմանադրությամբ, որտեղ ամրագրված են նրա իրավասությունները, փոխհարաբերությունները ՀՀ նախագահի, Կառավարության և մի շարք այլ պետական մարմինների հետ, ԱԺ-ի կազմավորման և գործունեության կարգի հիմունքները, պատգամավորների իրավունքներն ու պարտավորությունները, գործունեության երաշխիքները, լիազորությունների դադարեցման հիմքերը և այլն: <br>ԱԺ-ի գործունեության մեջ իր նշանակությամբ և ծավալով առաջնայինը օրենսդրական գործառույթն է: ԱԺ-ի ընդունած օրենքներն օժտված են գերակայությամբ: ՀՀ նախագահի, Կառավարության և պետական մարմինների ընդունած ենթաօրենսդրական ակտերն ընդունվում են ի կատարումն ՀՀ օրենքների և պետք է համապատասխանեն դրանց: <br>ԱԺ-ն վերահսկում է պետական բյուջեի կատարումը, ինչպես նաև օտարերկրյա պետություններից և միջազգային կազմակերպություններից ստացված փոխառությունների ու վարկերի օգտագործումը: Վերահսկողական գործառույթ է համարվում նաև ԱԺ-ի՝ Կառավարությանն անվստահության քվե հայտնելու իրավունքը:<br>ՀՀ ԱԺ-ն օժտված է նաև սահմանադրական այլ լիազորություններով. ՀՀ նախագահի առաջարկությամբ հայտարարում է համաներում, պատերազմ, վավերացնում կամ չեղյալ է համարում ՀՀ միջազգային պայմանագրերը, Սահմանադրական դատարանի որոշման հիման վրա վերացնում է հանրապետությունում հայտարարված ռազմական կամ արտակարգ դրությունը, Կառավարության առաջարկությամբ հաստատում հանրապետության վարչատարածքային բաժանումը և այլն: ՀՀ ԱԺ-ի ներկայիս նախագահը Արա Բաբլոյանն է:<br><br> <br>4.Կառավարությունը<br><br> Իշխանությունների դասական բաժանման համակարգում Կառավարությունն այն մարմինն է, որին առաջին հերթին վերապահված է գործադիր իշխանության իրականացումը: Գործառութային իմաստով գործադիր իշխանության իրականացմանը մասնակցում են նաև Հանրապետության նախագահը, Սահմանադրությամբ նախատեսված այլ մարմիններ (օրինակ՝ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը, ինքնավար մարմինները և այլն), սակայն դրանք կազմակերպչական առումով պետական կառավարման համակարգի մարմիններ չեն (2015 թ. Սահմանադրության հոդված 146, մաս 3 և հոդված 159) և ենթակա չեն Կառավարությանը: Կառավարության իրավական կարգավիճակը սահմանում է Սահմանադրության 146-րդ հոդվածի 1-ին մասը, համաձայն որի՝ Կառավարությունը գործադիր իշխանության բարձրագույն մարմինն է: <br> 2015 թ. խմբագրությամբ Սահմանադրությունը 146-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերում առանձնացնում է գործադիր իշխանության երկու գործառույթ՝ քաղաքականության սահմանում և պետական կառավարում: Գործադիր իշխանության ներսում քաղաքականության սահմանումը գերակա է պետական կառավարման նկատմամբ, քանի որ պետական կառավարման գործառույթն իրականացնող կառավարչությունը (ադմինիստրացիան, պետական կառավարման մարմինների համակարգը) կոչված է կենսագործելու այն հիմնարար որոշումները, որոնք ընդունվում են ներքին և արտաքին քաղաքականության ոլորտներում:<br> Ըստ այդմ՝ Սահմանադրության 146-րդ հոդվածի 2-րդ մասը պետության ներքին և արտաքին քաղաքականությունը մշակելու և իրականացնելու առաքելությունը վերապահում է Կառավարությանը, մինչդեռ 2005 թ. խմբագրությամբ Սահմանադրությամբ սահմանված կիսանախագահական կառավարման ձևին համահունչ՝ քա ղաքականության մշակումը և իրագործումը որոշակի համամասնություններով ու դերակատարումներով բաշխված էր Կառավարության և Հանրապետության նախագահի միջև: Սահմանադրության 146-րդ հոդվածի 2-րդ մասի նոր սահմանումը լիովին համահունչ է պառլամենտական համակարգի տրամաբանությանը, որտեղ Հանրապետության նախագահի լիազորությունները գործադիր իշխանության բնագավառում հիմնականում արարողակարգային են: <br> Պետության ներքին և արտաքին քաղաքականության սահմանումը պետության ղեկավարման կարևորագույն բաղկացուցիչ մասն է, որը ներառում է քաղաքական ղեկավար որոշումների նախապատրաստումը, որոշումը և իրագործումը: Սակայն հարկ է ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ Սահմանադրությունն այս խնդիրը չի վերապահել բացառապես Կառավարությանը: Կառավարության <br> <br>ծրագիրը, որի հիման վրա Կառավարությունը մշակում և իրականացնում է պետության ներքին և արտաքին քաղաքականությունը, Սահմանադրության 151-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետք է արժանանա Ազգային ժողովի հավանությանը, որպեսզի Կառավարությունը ձեռնամուխ լինի իր լիազորությունների կատարմանը: Միևնույն ժամանակ, Սահմանադրությունը Կառավարության գործունեությունը մե ծապես պայմանավորում է օրենքի վերապահումով, այսինքն՝ առանձին ոլորտներում Կառավարության գործունեությունը հնարավոր է միայն համապատասխան օրենսդրական կարգավորումների առկայության պարագայում:<br> Սահմանադրության 159-րդ հոդվածը սպառիչ սահմանում է պետական կառավարան մարմինների համակարգը՝ դրա մեջ ներառելով նախարարությունները, ինչպես նաև Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա այլ մարմինները: Ըստ նույն հոդվածի՝ այդ մարմինների կազմավորման կարգը և լիազորությունները սահմանվում են օրենքով:<br><br><br>4.1Կառավարության կազմը և կառուցվածքը<br> Կառավարությունը, ըստ Սահմանադրության 147-րդ հոդվածի 1-ին մասի, կոլեգիալ մարմին է և կազմված է վարչապետից, փոխվարչապետներից և նախարարներից: Սահմանադրության 152-րդ հոդվածի 2-րդ մասով փոխվարչապետները կարող են իրականացնել Կառավարության գործունեության առանձին ոլորտների համակարգում՝ վարչապետի հանձնարարությամբ: Ուստի համակարգային մեկնաբանության առումով անթույլատրելի է, որ փոխվարչապետի պաշտոնը զբաղեցնի որևէ նախարար: 147-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ նախադասության համաձայն՝ փոխվարչապետների թիվը չի կարող գերազանցել երեքը, իսկ նախարարներինը՝ տասնութը:<br> Ի տարբերություն բազմաթիվ երկրների սահմանադրությունների, որոնցում Կառավարության կառուցվածքի հարցը վարչապետի կամ Կառավարության իրավասության խնդիր է, Հայաստանի Սահմանադրության 147-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ նախարարությունների ցանկը և Կառավարության գործունեության կարգը պետք է սահմանվեն օրենքով:<br><br><br> 4.2Կառավարության կազմավորումը<br><br> Կառավարության կազմավորման սկզբնակետը վարչապետի նշանակումն է, որը ձևականորեն Հանրապետության նախագահի լիազորությունն է (հոդված 149, մաս 1 և մաս 5), սակայն կանխորոշվում է խորհրդարանի ընտրությամբ (հոդված 89, մաս 3) և խորհրդարանում քաղաքական ուժերի հարաբերակցությամբ (հոդված 149, մասեր 2-4):<br> Կառավարության հրաժարականն ընդունվելուց հետո` յոթնօրյա ժամկետում, Ազ գային ժողովի խմբակցություններն իրավունք ունեն առաջադրելու վարչապետի թեկնածուներ (հոդված 149, մաս 2): Ազգային ժողովը վարչապետին ընտրում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ: Ըստ նույն հոդվածի 3-րդ մասի, եթե Ազգային ժողովը վարչապետ չի ընտրում, ապա քվեարկությունից յոթ օր հետո անցկացվում է վարչապետի նոր ընտրություն, որին մասնակցելու իրավունք ունեն պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ երրորդի առաջադրած վարչապետի թեկնածուները: Եթե այս անգամ էլ պատգամա վորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ վարչապետ չի ընտրվում, ապա Ազգային ժողովն արձակվում է իրավունքի ուժով:<br> Հանրապետության նախագահի կողմից վարչապետի նշանակումից հետո, Սահմանադրության 150-րդ հոդվածի համաձայն, վարչապետը պարտավոր է ձեռնամուխ լինել Կառավարության կազմավորմանը: Նախարարների նշանակումը և ազատումը իրականացվում է Հանրապետության նախագահի կողմից՝ վարչապետի առաջարկությամբ (հոդվածներ 131 և 150): Այդ առաջարկի համար Սահմանադրու թյունը նախատեսում է հնգօրյա ժամկետ:<br> Նախարարների նշանակման հարցում Հանրապետության նախագահը քաղաքական որևէ հայեցողություն չունի. նա պարտավոր է եռօրյա ժամկետում կա՛մ նշանակել փոխվարչապետներին և նախարարներին, կա՛մ դիմել Սահմանադրական դատարան, եթե կարծում է, որ տվյալ նախարարի նշանակումը հակասում է Սահ մանադրության պահանջներին:<br><br>5.Դատական իշխանությունը<br><br> Դատական իշխանության և դատավորի անկախությունն ունի արտաքին և ներքին բաղադրիչ: Արտաքին անկախությունը դատական իշխանության ապահովագրվածությունն է արտաքին միջամտությունից, իսկ ներքինը՝ դատական համակարգի ներսում անկախությունը: Դատավորների արտաքին և ներքին անկախության երաշխավորումը դեռևս շարունակում է խնդրահարույց մնալ և քննադատության ենթարկվել:<br> <br><br>Դատավորի արտաքին անկախության վերաբերյալ<br> 2005 թ. փոփոխություններով Սահմանադրության 55-րդ և 95-րդ հոդվածները Հանրապետության նախագահին են վերապահում բոլոր ատյանների դատավորների, դատարանների նախագահների նշանակման և նրանց լիազորությունների դադարեցման վերջնական իրավասությունը: Սահմանադրու-թյունը չի հստակեցնում նաև այդ գործընթացում Հանրապետության նախագահի լիազորությունենրի բնույթը:<br> 2015 թ. փոփոխություններով Սահմանադրությունն ապահովել է օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների հավասարակշռված մասնակցությունը դատավորների նշանակման գործընթացին: Սահմանադրությունը, նախ, հստակեցնում և սահմանափակում է դատավորների նշանակման գործընթացում Հանրապետության նախագահի դերակատարումը՝ այն դարձնելով արարողակարգային: Համաձայն 166-րդ հոդվածի 6-րդ մասի` առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների դատավորները նշանակվում են Հանրապետության նախագահի կողմից` Բարձրագույն դատական խորհրդի ներկայացմամբ: Դատավորների թեկնածուների, այդ թվում` առաջխաղացման ենթակա դատավորների ցուցակը կազմում և հաստատում է Բարձրագույն դատական խորհուրդը (հոդված 175, կետ 1), որից էլ հետագայում առաջարկում է նշանակման ենթակա դատավորների թեկնածուներին (հոդված 175, կետ 2):<br> Փոփոխված Սահմանադրությունը բարդեցված ընթացակարգ է նախատեսում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների և նախագահի համար՝ հաշվի առնելով դատական համակարգում Վճռաբեկ դատարանի առանձնահատուկ տեղն ու դերը: Սահմանադրությունը նախատեսում է Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընտրության մրցութային կարգ և նշանակման գործընթացում ժողովրդի ներկայացուցչական մարմնի՝ Ազգային ժողովի մասնակցություն: Բարձրագույն դատական խորհուրդը, մրցույթի արդյունքներով, Ազգային ժողովին է ներկայացնում Վճռաբեկ դատարանի դատավորի յուրաքանչյուր տեղի համար երեք թեկնածու: Ազգային ժողովի կողմից` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով ընտրված թեկնածուին պաշտոնի է նշանակում Հանրապետության նախագահը (հոդված 166, մաս 3): Վճռաբեկ դատարանի նախագահին ընտրում է Ազգային ժողովը` Բարձրագույն դատական խորհրդի առաջարկությամբ` Վճռաբեկ դատարանի կազմից (հոդված 166, մաս 5): Ազգային ժողովի մասնակցությունը բարձրագույն դատական ատյանի դատավորների նշանակման գործընթացին ապահովում է դատավորների թեկնածուների շուրջ քննարկումների հրապարակայնությունն ու թափանցիկությունը, նշանակման գործընթացում հանրային վերահսկողության մեծացումը: <br> Սահմանվել է, որ Վճռաբեկ դատարանի դատավոր կարող է նշանակվել քառասուն տարին լրացած, միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, ընտրական իրավունք ունեցող, բարձր մասնագիտական որակներով և մասնագիտական աշխատանքի առնվազն տասը տարվա փորձառությամբ, բարձրագույն կրթությամբ իրավաբանը (հոդված 165, մաս 2):<br><br>Դատավորի ներքին անկախության վերաբերյալ<br> Դատարանների նախագահների վերաբերյալ իրավական կարգավորումներ նախատեսելիս 2015 թ. խմբագրությամբ Սահմանադրությունը որդեգրել է այն ելակետային մոտեցումը, որ դատարանների նախագահներն առաջին հերթին դատավորներ են, ինչպես մյուս բոլոր դատավորները, միայն այն տարբերությամբ, որ նրանց, ի հավելումն դատավորի բուն գործառույթների, վերապահված են կազմակերպչական գործառույթներ: Դատարանների նախագահների համար պաշտոնավարման ժամկետի սահմանափակումներ ներդնելու անհրաժեշտությունը բխում է նաև դատավորների միջև առողջ մրցակցություն ապահովելու անհրաժեշտությունից: Դատարանների նախագահների անժամկետ նշանակման պարագայում նույն դատարանում առաջխաղացման հնարավորությունն էականորեն սահմանափակվում է կամ նույնիսկ անհնարին է դառնում, քանի որ գործնականում դատարանների նախագահները պաշտոնավարում են բավականին երկար ժամանակ, որպես կանոն, մինչև որպես դատավոր իրենց առավելագույն տարիքը լրանալը, որի հետևանքով գրեթե բացառվում է այդ պաշտոնում թափուր տեղի առաջացման հնարավորությունը: Այնինչ դատավորների համար առաջխաղացման հնարավորության ապահովումը դատական համակարգի արդյունավետ գործունեության էական նախադրյալներից է: Այս ամենով պայմանավորված` 2015 թ. փոփոխություններով Սահմանադրությունն ամրագրում է դատարանների նախագահների պաշտոնավարման սահմանափակ ժամկետ` առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների համար՝ 3 տարի՝ առանց ժամկետի ավարտից անմիջապես հետո վերանշանակման իրավունքի, Վճռաբեկ դատարանի նախագահի դեպքում՝ 6 տարի՝ առանց վերանշանակման իրավունքի (հոդված 166, մասեր 5 և 7):<br> Դատավորների ներքին անկախության ամրապնդման առումով մեկ այլ նշանակալի քայլ է դատական ինքնակառավարման բարձրագույն մարմնում դատարանների նախագահների ընդգրկման արգելքի սահմանումը (հոդված 174, մաս 2):<br> <br><br><br>Եզրակացություն<br> Այս նյութից պարզ դարձավ այն, թե որոնք են պետական իշխանության թևերը և թե որքան կարևոր դերակատարում ունեն առողջ պետության կառավարման և զանազան հիմնախնդիրների լուծման գործում։ Կարծում եմ, որ պետական իշխա-նության թևերի տրոհման սկզբունքը որոշ չափով պետք է դրսևորվի տարբեր պե- տական կարգեր ունեցող պետություններում՝ թե՛ նախագահական, թե՛ խորհրդա-րանական և թե՛ խառը, ինչպես նաև դրանց ածանցյալ պետական կարգ ունեցող երկրներում։<br> title_arm Պետական իշխանության թևերի տրոհումը՝ ըստ ՀՀ Սահմանադրության title_eng convertot_1 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_2 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_3 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_4 Petakan izxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_5 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_6 Petakan ishxanutyan tEVeri trohumy՝ yst HH Sahmanadrutyan convertot_7 Petakan ishkhanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_8 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_9 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_10 Petakan iskhanutyan tEVeri trohumy՝ yst HH Sahmanadrutyan convertot_11 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_13 Petakan ishxanutjan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutjan convertot_14 Petakan ishxanutyan tEVeri trwhum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_15 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_16 Petakan ishxanytyan tEVeri trohym@՝ @st HH Sahmanadrytyan convertot_17 Petakan ishxanutyan tEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan convertot_18 Petakan ishxanutyan tYEVeri trohum@՝ @st HH Sahmanadrutyan